Fontys pakt handschoen op in strijd tegen lerarentekort

Fontys is de grootste lerarenopleider van Nederland: negen instituten met pabo’s en lerarenopleidingen in meerdere steden, ongeveer achthonderd medewerkers en ruim 12.000 studenten. De nieuwe koers uitzetten is dan ook een megaklus.

De hogeschool is er al ruim anderhalf jaar mee bezig. De pabo’s en de lerarenopleidingen krijgen in basis straks allemaal hetzelfde nieuwe onderwijsmodel. Daardoor kunnen studenten makkelijk doorstromen en hebben ze meer te kiezen. Ook kunnen ze sneller een extra bevoegdheid halen. Ze zijn op meerdere punten flexibeler en dat sluit aan bij wensen en behoeften van het werkveld. Bovendien kan Fontys hiermee beter nieuwe doelgroepen aanboren, zoals werkenden die een carrière in het onderwijs ambiëren.

In een aantal pilots is inmiddels ervaring opgedaan met de nieuwe aanpak. Aan programmadirecteur Martin de Wolf om dit alles in goede banen te leiden en de boodschap uit te dragen.

Wat is het hoofddoel van jullie aanpak?

‘We willen méér leraren en meer diverse onderwijsprofessionals opleiden. Ook ánders: in een talentgerichte onderwijsomgeving.

Om dat te bereiken moet - om te beginnen - de uitval verminderen en de doorstroom beter. We zien namelijk elk jaar dat enorm veel onderwijsstudenten stoppen met hun opleiding. Ik haal de cijfers er maar even bij: we hadden in 2016 een instroom van 2.300 bachelor-studenten in het educatieve domein. Van die 2.300 studenten zijn er nog geen duizend afgestudeerd. Daar moeten we wat aan doen.

Die uitval is voor een deel logisch, dat zijn studenten die erachter komen dat ze geen leraar willen of kunnen worden. Maar voor een deel weten we dat daar studenten tussen zitten die we echt wel kunnen begeleiden naar een andere rol of een andere plek in het educatieve domein.’

Wat is er mis met het huidige onderwijsmodel?

‘Het probleem is dat we niet één model hebben. Ik schat dat we op dit moment meer dan honderd verschillende opleidingsvarianten hebben, onder 23 croho’s (geregistreerde hoger onderwijspleidingen). We hebben er met elkaar een ingewikkeld verhaal van gemaakt. Dat moet eenvoudiger.’

Kun je schetsen hoe de opleiding eruitziet voor de student lichting 2025/2026?

‘Voor elke student bestaat de propedeuse uit zestig studiepunten. De student begint met een algemeen gedeelte, het universele deel, goed voor dertig studiepunten. Daarin staan algemene kennis en vaardigheden centraal, die voor elke leraar belangrijk zijn. Zoals pedagogiek en didactiek. Het andere deel, van ook dertig studiepunten, hoort specifiek bij een bevoegdheid. Bijvoorbeeld taal en rekenen in het basisonderwijs en vakinhoud bij biologie of wiskunde voor de lerarenopleidingen.

De student heeft meer keuzemogelijkheden dan nu. Hij kan het “profileringsdeel” inzetten voor een tweede bevoegdheid of een specialisatie, bijvoorbeeld educational needs, leerproblematiek. De student kan ook besluiten om zich te specialiseren in het jonge kind of in de tiener. Of zich alleen maar richten op zijn vakgebied, bijvoorbeeld aardrijkskunde of wiskunde.

Hij kan zich ook een bepaalde rol meer eigen maken. In zijn werk later kan hij zich dan bijvoorbeeld profileren als coach, breed inzetbaar voor de hele school. Door het aanbieden van algemene vakken, kan iedereen ook na zijn studie veel sneller dan nu extra bevoegdheden halen. Zoals de docent Frans die ook kooklessen wil gaan geven, kan binnen een half jaar die extra bevoegdheid halen.

Overigens komt het ook voor dat een student merkt dat hij beter de tweejarige Associate degree (Ad) kan doen en als onderwijsondersteuner aan de slag gaan. We willen het Ad-aanbod komende jaren uitbreiden.’

Onderdeel van het nieuwe onderwijsmodel is dat studenten hun kennis en kunde aantonen in “universele leeruitkomsten”. Daar is nogal discussie over …

‘Ik blijf vaak weg uit discussies over onderwijsvernieuwing, omdat ze veel te zwart/wit zijn en de verschillen zijn enorm. Er bestaat bovendien ten onrechte het beeld dat we met leeruitkomsten de student totaal vrijlaten. Dat we zeggen: “Nou daar is het zwembad, leer maar zwemmen”. Dat is niet de bedoeling.

Er werken hier achthonderd onderwijsprofessionals en zij gaan samen de leeruitkomsten maken die passen bij het beroepsbeeld van hun opleiding. Een leeruitkomst is zodanig geformuleerd dat de student weet wat hij moet doen. Hoewel hij daar wel een eigen invulling aan mag geven.

Moet hij bijvoorbeeld aantonen dat hij leerlingen kan begeleiden bij hun meningsvorming ten aanzien van maatschappelijke vraagstukken?, dan kan hij daar een vak of cursus in volgen. Maar hij kan er ook op de school waar hij stageloopt (bij Fontys loopt iedere student van de lerarenopleiding vanaf dag één ook stage, red.), mee aan de slag en dat vervolgens aantonen in zijn portfolio.

Het is belangrijk om te melden dat we in ons onderwijsmodel rekening houden met de verschillende typen studenten. Want het scheelt nogal of je binnenkomt als een 17-jarige havist, die nog houvast en mogelijk een meer standaard programma nodig heeft. Of dat je een zij-instromer bent met jarenlange werkervaring, die vooral via zijn eigen invulling van de leeruitkomsten wil aantonen wat hij al in huis heeft.

Het vergt van onze docenten dat zij de studenten daarbij goed coachen. We gaan er in aanloop naar september 2025 in ieder geval voor zorgen dat iedereen zich daarbij comfortabel voelt en ook de ruimte krijgt om zich er goed in te bekwamen. We startten afgelopen jaar een project waarmee we nadrukkelijk hebben gekeken naar: “Wat betekent dat nou? Wat vraagt dat?”. Ook als het gaat om docentprofessionalisering.’

Wat zijn jullie eerstvolgende stappen?

‘Een voorwaarde voor het laten slagen van deze transitie is, dat ondersteunende systemen en processen goed zijn ingericht. Dat is één van de redenen dat we nog niet per 1 september 2024 starten, zoals de bedoeling was, maar per 1 september 2025. Je kunt het maar één keer goed doen.

Er moeten nog veel vragen worden beantwoord. Maar tegelijkertijd is er op veel plekken een enorme energie en een positieve flow om er iets moois van te maken. Bovendien wil het werkveld dit graag, er is een groot maatschappelijk vraagstuk en dus ook een grote druk om met het onderwijs in beweging te komen. Wat we doen is bovendien in lijn met onze strategie Fontys for Society. Als grootste opleider van Nederland neemt Fontys graag haar verantwoordelijkheid.’

Onder de educatieve opleidingen van Fontys vallen de instituten: Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Fontys Lerarenopleiding Sittard, Fontys Hogeschool Kind en Educatie, De Nieuwste Pabo, Fontys Hogeschool Pedagogiek, Pedagogisch Technische Hogeschool en Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg. Er is een nauwe samenwerking met de educatieve opleidingen binnen Fontys Sporthogeschool en Fontys Hogeschool voor de Kunsten.

Wil je meer weten over de plannen en ook hoe die aansluiten bij landelijk beleid en andere hogescholen waarmee Fontys collegiaal overleg had?